Төрийн үйлчилгээ цахимжих их өөрчлөлтийн голомтод ажиллаж яваа Дата төвийн захирал З.Энхболдтой ярилцлаа

Ярилцлагаа таны төгссөн сургууль, эзэмшсэн боловсролын тухай эхэлье гэж бодлоо ?

Би 1993 онд 1-р сургуулд 7-р ангидаа орж суралцаад нэг жилийн дараа тухай үеийн анхны хувийн сургуулиудын нэг Хан-Уул дээд сургуулийн бизнесийн эдийн засаг, хэрэглээний математикийн ангид шалгалтыг нь өгч тэнцэж орсон. Сурахын хажуугаар Худалдаа хөгжлийн банканд дадлагаар ажиллаж байхдаа банкны санхүү сонирхолтой санагдаад МУИС-ын эдийн засгийн сургуулийн банкны анги руу элсэн орсон.Түүнийгээ 2000 онд урьдчилж төгсөөд Японы засгийн газрын тэтгэлэгт Монбушогийн тэтгэлгээр Осакагийн их сургуульд Япон хэлний мэдлэгээ дээшлүүлээд Ёокохамагийн их сургуульд элсэж ороод 2005 онд төгссөн.

Ямар мэргэжлээр сургуулиа төгссөн бэ ?

Е-коммерсиал бизнесийн удирдлагаар төгссөн.

Сургуулиа төгсчхөөд Японд ямар нэгэн ажил мэргэжлээрээ хийсэн үү ?

Уг нь би багадаа зохион бүтээгч болохыг хүсч байсан учраас тооны хичээлдээ их дуртай байсан. Бас Хан-Уул дээд сургуульд сурч байхдаа компьютерт, тэр дундаа алгоритмыг сонирхож эхэлсэн л дээ. Гэтэл 2000 онд Япон улсад очиход ганц л зүйл миний сонирхлыг маш их татсан. Тухайн үед Япон улс аль хэдийн автомжсан байсан.Тэр нь миний сонирхлыг маш их татаж байлаа. Харин 2000 онд манай улсад дөнгөж дэд бүтэц нь баригдаж байсан. Интернет гэж юу вэ гэсэн түвшинд л зарим хүмүүс нь мэдэж байлаа. Гэтэл Японд бол аль хэдийн интернет нь тавигдаад хөгжчихсөн бүх төрлийн харилцаагаа зохицуулаад хэвшчихсэн байсан.

Ер нь нийгэм, эдийн засаг, банкны секторуудад явагдаж байгаа ажиллагаа болгоныг интернет гэдэг зүйл дээр суурилуулж цаг хугацааг хэмнэх боломжтой дижитал орчин руу хувиргаж буй үйл явцыг интернетийн хөгжил гэж томьёолоод байгаа юм.

Тэгвэл шууд л соёлын шок гэдэг зүйлтэй тулгарсан байна ш дээ ?

Тэгэлгүй яахав. Их сургуульд сурч байхад сургуулиас виза карттай бол гэхээр нь болоод Амазон.ко.жп дээр аккуант нээгээд ном захиалаад төлбөрөө картаар хийгээд энтер дарчихсан чинь нэг хоногийн дараа нөгөө ном гэрт хүрээд ирэхэд л энэ чиглэлд, сурах судлах зүйл маш их гэдгийг ойлгож ухаарсан. Бас Ёокохамагийн боомтын гааль дээр ажиллаж байхдаа олон улсын тээвэр шууданг сонирхож байлаа. Ер нь интернетэд хоёрхон зүйл л байгаа. Нэг нь бүх харилцааг дижитал болгосон ч барааг нь цахим болгох боломжгүй. Тийм учраас топ хөгжил нь хамгийн оптимал оролцоотой шуудан, тээвэр, зуучийн асуудалд байгаа гэдгийг ойлгосон.Тэгээд тэндээ ажиллаж байгаад 2006 оноос ABM гэдэг компанид гадаад харилцааны менежерээр ороод тэр том хязгааргүй зах зээлд өөрийн гэсэн бизнесийг бий болгох сонирхол төрж эхэлсэн.

Мэдээж гадаадын зах зээлд өөрийн бизнесээ байгуулна гэдэг амаргүй байх ?

Асуудал нь надтай адилхан мэргэжилтэй, адил бодолтой хэдэн зуун залуучууд байгаа. Тэгэхээр өрсөлдөгч олон гэсэн үг. Харин миний хувьд давуу талаа ашиглаад Монголоос ямар хямд барааг татаж оруулаад зарах боломжтой вэ гэдгийг судалж эхэлсэн дээ. Гэтэл үр дүнд гуравхан бараа байсан нь Жамц давс, ноолуур, адууны мах. Эдгээрийг Монголын зах зээл дээр арав дахин хямд байгаа барааг японы стандартын дагуу боловсруулаад эндхийн зах зээл дээр нэвтрүүлбэл надад маш том давуу тал үүсэнэ гэж бодсон. Үүнийхээ дагуу ч АВМ-д ажиллаж байхдаа Японы зах зээлд адууны мах оруулж ирж байсан удаатай. Дараа нь 2007 онд КНБ гэдэг компанийг Японы жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлогоор нэг иенээр байгуулаад, түүн дээрээ хөрөнгө оруулалт татаж энэхүү үйл ажиллагаагаа үргэлжлүүлээд авч явж байсан. Тэр хугацаанд Японы номер 1 Ракутен гэдэг Амазон шиг системээр дамжуулан бараагаа зарж байлаа.

Тэгээд та хэзээ Монголд ирсэн юм бэ ?

Миний хувьд 2009 онд буцаж ирсэн. Тэгээд 

Монгол болон Японы IT-ийн хөгжлийг хооронд нь харьцуулсан судалгаа хийгээд үзтэл сонгодог олон улсын онлайн төлбөрийн систем манайд байхгүй байсан.

Өөрөөр хэлбэл олон улсын вебсайтаас худалдаа, гүйлгээ хийх боломжгүй байсан гэсэн үг үү ?

Өнөөдөр Монголд вебсайт нээгээд түүний хэрэглэж болох долоон тэрбум хэрэглэгч олон улсын журмынхаа дагуу виза картаараа гүйлгээ хийх боломжгүй байлаа. Яагаад боломжгүй байсан гэхээр манайд эрх зүйн орчин нь бүрдээгүй.

Энгийнээр хэлбэл гар хийцийн сайхан урласан эсгий углаашийг АНУ-д байгаа хэрэглэгч картаараа авах боломж нь бүрдээгүй гэсэн үг.

Тиймээс олон улсын IT-ийн түвшин Монголын зах зээл хоёр хоорондоо өөр байгаа учраас эхлээд зах зээлээ өсгөх шаардлага тулгарсан. Ингээд судалгаа шинжилгээнийхээ ажлыг хийж байх явцад Мэдээлэл харилцаа холбоон шуудангийн газраас Цахим засаглалыг хэрхэн хөгжүүлж болох вэ гэсэн асуудлыг дэвшүүлж, шийдэх даалгаврыг авч байлаа. Тэгээд 2012 онд мэдээлэл харилцаа холбоо шуудангийн газрын дэд даргаар ажиллаж эхэлсэн. Тэгээд маш олон судалгааг гадаадын улсуудаар явж хийж байхад нэг сонин зүйл ажиглагдсан нь олон хүнтэй газар нэг систем, бага хүнтэй газар бас өөр систем ажиллаад байсан. Тухайлбал Эстон гэхэд 1,5 сая хүнтэй мөртлөө цахим засаглалаар Европтоо тэргүүлээд, Солонгос улс 50 сая хүнтэй Дэлхийд тэргүүлээд байгаа юм. Япончууд 120 сая хүн амтай мөртлөө Солонгосын системд цохиулаад, Сингапур газар нутаг нь жижиг мөртлөө таван сая хүн амаа сайн системээр хангаад байгаа юм. Тэгээд эдгээр орны туршлагуудыг харж байгаад монголын хөрсөн дээр буух нь Эстонийн цахим засаглалын систем юм байна гээд сонгосон. Тиймээс тэнд нь очоод цахим засаглалын академд нь суралцаж, бодлогын хүрээнд судлаад схемийг нь гаргаад одоо эх орондоо эхнээс нь хэрэгжүүлээд эхэлчихсэн байгаа.

Таны яриа надад маш сонирхолтой санагдлаа. Харин та хэзээ Үндэсний дата төвийн захирлаар ирсэн бэ ?

2014 онд. Ажил авсан даруйдаа ТҮЦ машины зогсолтгүй ажиллагааг хийх шаардлагатай болсон. Бас өнөөдөр иргэдийн хэрэглэж байгаа Е баримт, Шилэн данс, бэлэн бус торгуулийн систем, үүн дээр нэмээд 1200 гаруй төрийн байгууллагын дэд бүтцийг хариуцаж, 45 000 төрийн албан хаагчийн майлийг үүрлүүлж тасалдалгүй ажилгааг хангах ажлыг хариуцаж хийлээ. Гэхдээ нөгөө талдаа эдгээрийг бүхэлд нь дата төв хариуцаж байгаа асуудал биш. Гэвч дата төвийн тавин хувийн оролцоо гэж зайлшгүй байдаг.Түүнд нь гацахгүй байх, тогтвортой ажиллах зэрэг нь хамаардаг. Тэр ажлыг нь горимыг нь алдуулахгүй хийж байна даа.

Иргэдийн хувьд Үндэсний дата төвийн талаарх мэдээлэл хомс, ажлыг нь тэр болгон ойлгодоггүй байх. Гэтэл ихэнх иргэдийн амьдралын хэв маягт нь танай төвийн үйл ажиллагаа аль хэдийн холбогдсон байдаг. Тийм үү ?

Тэгэлгүй яахав. Яг одоогийн байдлаар манай байгууллага гурван том зорилготой ажиллаж байна. Нэгдүгээрт үндэсний дата төв нь улсын төсөвт үйлдвэрийн газар гэдэг утгаараа төсөвт бүрдүүлэх ажиллагааг явуулж байна. Хоёрдугаарт нь цахим засаглалыг хөгжүүлэхэд суурь дэд бүтцээр хангаж дэмжих, гуравдугаарт нь төрийн Биг дата-г босгох суурь бэлтгэл ажлыг явуулж байна.

Хэрэв бид мэдээллийг ус гэж үзвэл ус түгээх суваг нь мэдээлэл холбоо сүлжээ компани. Харин манай байгууллага бол усан сантай бассейн нь гэсэн үг.

Тэгэхээр бидний хувьд тухайн бассейнд байгаа усны чанарыг дээшлүүлэх гэж ажилладаг. Түүнчлэн 24 цагийн туршид тэр усан сангаас тасралгүйгээр мэдээллийг иргэддээ хүргэдэг байх ёстой. Түүний нэг нь ТҮЦ машинаар дамжуулаад мэдээллийг хүргэж байна.

Одоогийн байдлаар дата төвийн хүчин чадал хэр вэ. Уншигчдад энгийнээр тайлбарлавал ?

Манай үндэсний дата төв бол хамгийн энгийнээр тайлбарлахад өдөрт 7.5 сая үйлчилгээ үзүүлдэг гэсэн. Энэ нь төдий тооны мэдээлэл орж ирээд гадагш нь гаргадаг гэсэн үг. Ачаалалтай үед бол 14 сая үйлчилгээг үзүүлдэг. Энэ бүхэнд дата төвийн нийт хүчин чадлын 60 орчим хувь нь ажиллаж, үлдсэн 40 хувийг байнга сул байлгадаг.

Та сая “Биг дата” гэж ярилаа. Үүнийгээ жаахан дэлгэрүүлж яривал ?

Биг дата гэдэг нь төрийн мэдээллийг нэг эх сурвалжит болгох, давхардал гаргалгүй, үнэн бодит байлгах ажиллагаан дээр нь дэмжих үүрэгтэй оролцож байгаа.

Хэрвээ энэ ажил амжилттай болвол цаашдаа төрийн мэдээллийн удирдлагын алба гэж гарах ёстой. Тийм албатай болох гол үндсийг бүрдүүлэх ажлын эхлэл болж байгаа юм.

Тэгэхээр ярилцлагын сэдвээ жаахан өөрчлөөд үндэсний дата төвтэй холбогдоод байгаа нэг асуудлаар үргэлжлүүлье гэж бодлоо. Танай байгууллагын оюуны өмчийг зөрчин ТҮЦ машиныг өөрсдийн болгосон гэж яриад байгаа л даа ?

Тэгэхээр ийм байна. Миний хувьд Монголын нийгэмд боловсрол, технологи хоёр улстөржиж хэрхэвч болохгүй гэж боддог. Үнэхээр тийм ч хандлагаар хандаж ирсэн. Би өөрөө нам бус. Намайг Үндэсний дата төвийн захирлаар томилох үед залуу чадварлаг боловсон хүчин гэж томилсон болов уу гэж ойлгодог. Би ч, манай байгууллагын хамт олон ч гэсэн хуулийн дагуу албан ёсны шалгалтыг өгөөд ажилд орсон. Миний хувьд ажлын онцлогоосоо шалтгаалаад улс төрийг сайн мэдэхгүй. Харин Ц.Эрдэнэбат гэдэг хүний хувьд би их гомдолтой байдаг. Бид нар 2,5 жил өдөр шөнөгүй суугаад, гурван сая иргэнийхээ цагийг хэмнэх зүйл хийж байгаа гэсэн баяртай сэтгэлээр ажиллаж байхад хэл ам үүсгээд ар талаас шалгуулаад асуудал үүсгээд цаг алдуулаад байгаа нь таалагддаггүй. Шударга хэлэхэд авч чадаагүй тэр оюуны өмчийн ард төсөвт хурдан шуурхай бүрдүүлээд байгаа 1 улирлын 100 сая төгрөгийн орлогыг л өмчлөх гээд байгаа юм шүү дээ.

“ТҮЦ машин” гэдэг бол тухайн үеийн засгийн газрын хэрэгжүүлсэн бодлогын хэмжээний амжилттай нэг ажлын үр дүнд өгсөн оноосон нэр томъё.

ТҮЦ машиныг концептоос нь бодит үйлчилгээ болготол бодлого, техник, эрхзүй, менежментийн орчинд цаг зарцуулж ажиллаж оролцсон баг байгууллагыг дурдвал Ерөнхий сайд, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газар, МТШХХГ, УБСЕГ, Кибр аюулгүй байдлын хэлтэс, Улаанбаатар цахилгаан түгээх сүлжээ ТӨХК, Үндэсний дата төв, Хувийн айти компани гээд 100 гаруй хүмүүс байдаг. Нөгөө талаас өнөөдөр 

ТҮЦ машин гээд албан ёсоор нэрлэгдэх төсөл ч, тендэр ч байхгүй. Хүмүүсийн нүдэнд харагдаад байгаа цагаан машин бол нэг ёсондоо угсралт. Дэлгэц, хуруу уншигч, сканнер, принтер, мөнгө хураагчтай машин төдий зүйл.

Ер нь АТМ гэдэг ойлголтын нэг загвар болдог.

Харин яагаад энэхүү машинаар лавлагаа гаргаж болоод байгаа гэхээр үүний цаана чинь төрийн биг дата цэгцрэх ажиллагаа буюу манай үндэсний дата төвийн үндсэн ажил чиг үүрэг явж байгаа юм. ТҮЦ машин гэж томьёолсон үйл ажиллагаа чинь хөрөнгө оруулалтын төслөөр ороод аль хэдийн хүлээгдэж аваад одоог хүртэл үйл ажиллагаа нь доголдохгүй ажиллаж байна. Үүний найдвартай ажиллагааг нь Үндэсний дата төв хариуцаж байгаа.

Харин миний хэлэх гээд байгаа нэг зүйл нь авч чадаагүй тэр оюуны өмч дээр нь нарийн тайлбар авмаар санагдаад байгаа юм. Миний хувьд Ц.Эрдэнэбат гэдэг хүнтэй олон удаа уулзаж байсан. Тэгж уулзахдаа надтай ТҮЦ машины асуудлаар ярилцаж байсан удаа бий. Үүнийг би шударгаар хэлэх ёстой байх. Гэхдээ танилцуулгын хэмжээнд л байсан. Харин би түүнийг оюуны өмчтэй холбоотой зүйл яриад эхлэхээр нь “Яг алийг нь оюуны өмч гээд байгаа юм. Тэр гэрчилгээ нь байна уу” гэдэг асуудлыг тавьсан. Хатуугаар  хэлэхэд хэрвээ үнэхээр оюуны өмчийг ярьж байгаа бол тэр Ц.Эрдэнэбат гэдэг хүн бүх банкны АТМ, бас мөнгө хийгээд ундаа худалдаж авдаг автомат ундааны машин зэргийг ч гэсэн хамаатуулаад бүгдээс нь оюуны өмч хэрэглэсэн гээд төлбөр аваад сууж байх хэрэгтэй.

ТҮЦ машин доторх программыг, мэдээлэлтэй холбох санааг нь тэр хүн гаргасан юм биш үү ?

Тэрийг бол би сайн мэдэхгүй. Бид нарыг ажил авах үеэр Иргэдийн өргөдөл гомдлыг шийдвэрлэх, хянах мэдээллийн систем бий болгох гэсэн төсөл байсан.

Тэр үед иргэдийн өргөдөл гомдлыг хүлээн авдаг 11-11 төвийг Астившн гэх компани хийсэн. Гэтэл тэнд гомдлыг хүлээж авах нэг суваг нь төмөр машин байсан.

Харин үүнийг бид бодлогын хүрээнд тэр төмөр машинаар төрийн үйлчилгээг дундаж давхаргатай хүмүүст үнэгүй хүргэж болох юм гэсэн утгаар ашиглаж болох юм байна гэдэг дээр нь Мэдээлэл харилцаа холбооны шуудангийн газар ажилласан. Дараа нь хүлээж авсан модулийг програмын хэжээнд хөгжүүлээд сервис нэмээд аваад явж байна. Ер нь ТҮЦ гэдэг чинь браузер, iphone, андройд гэдэг шиг платформ бий болгосон. Үүний гол онцлог нь үйлчилгээг хэрэглэгчдэд үнэгүй хүргэдэг давуу талтай.

Та бүхэн тэр машиныг нь шууд ашигласан уу, эсвэл сайжруулаад шинээр угсраад тавьсан уу ?

Энд нэг чухал зүйлийг хэлье. Өдийг хүртэл мэдээлэл технологийг салбарт монгол инженерийн зохиосон программ хангамжийг төр үнэлж авсан удаа байхгүй.

Харин МТШХХГ, Үндэсний дата төв Иргэдийн өргөдөл гомдлыг шийдвэрлэх, хянах мэдээллийн систем бий болгох төслийн хүрээнд Монголын хувийн компаниас анх удаа ямар ч асуудал гаргалгүй хуулийн хүрээнд оюуны хөдөлмөрийг үнэлж, системийг хүлээж аваад одоог хүртэл хөгжүүлээд явж байна.

Өөрөөр хэлбэл Үндэсний Дата Төв нь  11-11 төвийн үйл ажиллагаанд ашиглаж байсан программыг,ТҮЦ машины модультай нь худалдаж аваад ТҮЦ version 1.0 гэдэг программыг өөрсдөө хөгжүүлээд сервис нэмээд явж байна.

Та Гүүмэл ХХКомпанийн Ц.Эрдэнэбат захиралтай уулзаж байсан гэсэн ?

Тийм уулзаж байсан. Тэр үед цахим засаглалыг хэрхэн хөгжүүлэх вэ гэдгийг судлаад бид нар 120 жагсаалт гаргасны 35-т киоск гэж нэрлэсэн ТҮЦ машин байсан. Мэдээж надад үүнийг танилцуулгын хэмжээнд тавьж байсан нь үнэн. Гэхдээ зүгээр л амаар танилцуулсан. Хэрвээ оюуны өмч яриад байгаа бол танилцуулсан тэр 5 хуудас ч хүрэхгүй зүйлээ хэлээд байгаа юм уу, мэдэх зүйл алга.

Залуу хүний хувьд иргэдийн цаг мөнгийг хэмнэнэ гэсэн ийм өөдрөг сэтгэлтэй, ганц ТҮЦ машин ч биш маш олон урсгалтай ийм хариуцлагатай ажил хийж байж араасаа хулгайчаараа дуудуулаад яваад баймааргүй байна. 4 жил дуудууллаа. Шалгууллаа. Дуугай ажилаа хийгээд явлаа. Магтуулдаггүй юмаа гэхэд муулуулаад гүтгүүлээд баймааргүй байна.

11-11 төвийн төсөл тендер нь 1 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй төсөл.

ТҮЦ машины ашиг нь яаж гарч байна вэ. Өөрөөр хэлбэл

Бид нар үндэсний дата төв үнэндээ ТҮЦ машин хэдэн төгрөгийн ашигтай вэ гэдгийг судлах цаг зав байхгүй. ТҮЦ машин гэдэг чинь манай дата төвийн үүрэг хүлээсэн арваад чиг үүрэгт ажлын нэг хэсэг нь.

Ер нь цахим засаглал цогцоороо хөгжөөд эхлэвэл иргэдийн амьдралд ямар сайн үр дүнгүүдийг авчрах вэ ?

Хариулахаасаа өмнө Эстон улсын тухай нэг жишээг хэлье.

Грекийн нэг бизнесмен Эстонид очиж зах зээлээ өргөжүүлэхийн тулд гал тэргээр хил давж байхдаа гар утсаар компаниа байгуулаад, банкаар мөнгө шилжүүлээд арван таван минутын дараа буухад Эстонийн компанитай цахим гэрээ хийж цахим гарын үсэг зурахад бэлэн болчихсон байна гээд боддоо.

Бүхэл бүтэн компанийг тэр богино хугацаанд байгуулчхаж байгаа муу ?

Тийм. Яг галт тэрэгнээс буухад цахим гарын үсэг зурахад бэлэн болсон байна. Гэхдээ энэ дэвшилтэт технологийг Эстони улс хийхийн тулд арван жилийг зарцуулсан байдаг.

Харин бидний хувьд...

Олон улсын жишгээр явбал цахим засаглал үнэхээр сайн хөгжихийн тулд төрийн мэдээллийн удирдлагын алба гэж гарах хэрэгтэй. Маш том серверүүд ажиллаад, түүнийхээ аюулгүй байдлыг хангачидаг болох үед бид хөгжиж болно.

Түүнчлэн иргэн бүрт gov.mn гэсэн спамгүй мэйл хаяг байх хэрэгтэй. Үүгээрээ төрийн бүх төрлийн үйлчилгээний мэдээллийг авах боломжтой юм. Үүн дээр нэмээд нэг судалгаа хэлэхэд төрийн нийт 360 гаруй төрлийн үйлчилгээний 160 орчмыг нь цахим болгох боломжтой. Бусад нь бол мэдээж биет зүйлүүд учраас боломжгүй. Харин нөгөө талд хууль эрх зүйн орчин маш сайн бүрдэх хэрэгтэй.

Хэрвээ цахим засаглалыг эдийн засгийн үр ашигтай талаас нь харвал ?

Бид зөвхөн ТҮЦ машинаар 25 орчим үйлчилгээг нэвтрүүлэхэд иргэдийн халааснаас гарах 3,5 тэрбум орчим төгрөгийг хэмнэсэн. Үүнтэй адил улсын төсвөөс төрийн албан хаагчдад 2,5 тэрбум орчим төгрөгийг төсөвлөхөө больчихлоо гэж ярьж байгаа ч энэ бол зөвхөн 20 үйлчилгээн дээрх л хэмнэлт. Гэтэл үүнээс чинь гадна мэдэгдэхгүй байгаа маш олон далд хэрэгцээнүүд бий.

Тухайлбал хөдөө байгаа Должин эмээд интернет хэрэглээч ээ гэж хэлэхийн бол тухайн хүн өөрт байгаа далд хэрэгцээгээ мэдэхгүй. Гэтэл e-barimt гараад ирэхээр бүртгүүлнэ гээд интернет хайгаад ирэхээр далд хэрэгцээг чинь ингэж ил болгож байгаа юм.

Цаашдаа цаасны хэрэглээ ч багасна. Ипотекийн зээл авахын тулд орон сууцны тодорхойлолт авах гээд ТҮЦ дээр дараалалд зогсоод цаас гарж ирэхийг л хүлээж байгаа. Тэгвэл зээл өгөх гэж байгаа банкны эдийн засагч нь хурууны хээг нь ашиглаад интернетээр харчих л даа. Энэ чинь л хөгжил. Ер нь хөгжил гэдэг чинь анхныхаа байдлыг үгүйсгээд явчихдагт л байгаа юм. Үүнд ч гэсэн төрийн зүгээс маш сайн анхаарал хандуулж ажиллах хэрэгтэй.

Танай салбар бол боловсон хүчний чадварлаг байдлыг үргэлж шаарддаг. Монгол улсад хамгийн чадварлаг боловсон хүчин нь хувийн хэвшилд байх нь үзэгдэл болчихсон. Энэ талаар та юу гэж боддог вэ ?

Үнэхээр сайн IT инженер залуу монголын зах зээл дээр сарын 5 сая төгрөгийн цалинтай ажилладаг. Ихэвчлэн уул уурхай, арилжааны банкууд авчихдаг. Хэрвээ тухайн инженер англи хэлтэй , олон улсад ажиллах чадвартай бол 10 000 ам.долларын цалинтай ажиллаж байна.

Гэтэл үндэсний дата төв инженерүүд 1.5 сая төгрөгийн цалинтай. Яг ийм цалинтай ажлын байранд КТМС төгссөн онц сурлагатан орж ирээд 2-3 жил боловсролоо дээшлүүлээд хувийн хэвшил рүүгээ алдчихдаг. Хувийн аж ахуй нэгжүүд ч гэсэн үндэсний дата төв дээр ажиллаж байсан гэвэл дуртай авчихдаг. Энэ бол маш том зовлон. Миний хувьд ч гэсэн яг энэ асуудлын хүрээнд Үндэсний дата төвийн ажилчдын цалин дээшлүүлэх асуудлыг тавьж байсан. Гэхдээ цалингийн оронд 40 хүнтэй байгууллагыг 66 ажилчинтай болгож өсгөсөн. Нэг талдаа бол энэ бол дэвшил. Гэхдээ одоо тогтоочихсон цалин нь 6 жилийн өмнөх хэмжээ. Хоёрдугаар том асуудал нь хөрөнгө оруулалт. Уг нь дөрвөн жилийн өмнө нилээд том хөрөнгө оруулалт хийгдсэн. Түүгээрээ л өнөөдөр ажиллаж байна. Монгол улсын интернэтийн хэрэглээ маш хурдтай өсөж байна. Хурд нь арифметик өсөлт биш прогресив өсөлттэй байна. 1 жилийн дотор 3 дахин өсөж байна. Эдийн засгийн хүндрэлээс болоод төсөвгүйгээр дотоод нөөц бололцоогоо ашиглаад ухаалаг хувиарлалт хийдэг болсон. Бид нар смарт смарт гээд дэндүү смарт болж байна. Гар утас л гэхэд маш богино хугацаанд дэндүү хурдацтай хөгжиж байна.

Гэтэл зургаан жилийн өмнө авсан монитороор одоог хүртэл ажиллаж байна. Энэ чинь одоо жирэлздэг болчихсон. Үүнийг 24 цаг ширтдэг манай ажилчдад тархины судасны нарийсалт үүсэж эрүүл мэндээрээ хохирдог гэх мэт асуудлууд гарч байна. Гэхдээ бидний хувьд байгаа нөөц бололцоо, тоног төхөөрөмжөө ашиглаад дата төвийнхөө үйл ажиллагааг тасалдуулахгүйг эрмэлзэн ажиллаж байгаа.

Таны ажилд амжилт хүсье, ярилцсанд баярлалаа.